Quản lý chất thải tại Việt Nam

Việt Nam là một quốc gia đang phát triển nhanh chóng tại khu vực Đông Nam Á, với tốc độ tăng trưởng kinh tế ấn tượng, cùng quá trình công nghiệp hóa và đô thị hóa mạnh mẽ. Mặc dù những thành tựu này là động lực thúc đẩy nền kinh tế, chúng cũng đồng thời dẫn đến sự gia tăng lượng rác thải và đặt ra nhiều thách thức phức tạp trong công tác quản lý chất thải. Việc quản lý chất thải hiệu quả đóng vai trò then chốt  việc đảm bảo tính bền vững môi trường, bảo vệ sức khỏe cộng đồng và nâng cao chất lượng cuộc sống.

Nguồn: ¹, ², ³, ⁴, ⁵, ⁶, ⁷.

Các chính sách và quy định quan trọng

Chính phủ Việt Nam đã ban hành một số chính sách và quy định để giải quyết các vấn đề quản lý chất thải. Các sáng kiến này nhằm mục đích giảm thiểu phát sinh chất thải, thúc đẩy tái chế và tái sử dụng, và đảm bảo xử lý chất thải an toàn. 

Nguồn: ⁸,⁹,¹⁰.

Sáng kiến và những câu chuyện thành công

Một số sáng kiến và câu chuyện thành công đã làm nổi bật những bước tiến của Việt Nam trong lĩnh vực quản lý chất thải. Những sáng kiến này là sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan chính phủ, doanh nghiệp tư nhân và các tổ chức phi chính phủ (NGO), cùng chung tay giải quyết những thách thức liên quan đến chất thải.

Phân loại rác thải tại nguồn

Phân loại rác tại nguồn được thí điểm thông qua các dự án tại các thành phố như Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh, khuyến khích các hộ gia đình và doanh nghiệp phân loại rác thải có thể tái chế từ rác hữu cơ và rác thải không thể tái chế ^11[1]. Hoạt động này giúp giảm lượng rác thải cần đưa đến bãi chôn lấp và tăng hiệu quả tái chế.

Dự án ” Đô thị giảm nhựa – Plastic Smart Cities” tại Việt Nam là một phần của sáng kiến toàn cầu nhằm giảm thiểu ô nhiễm nhựa tại các khu đô thị, bằng cách khuyến khích áp dụng các biện pháp bền vững và giải pháp sáng tạo. Được hỗ trợ bởi tổ chức quốc tê về Bảo tồn thiên nhiên (WWF), dự án tập trung vào việc xây dựng các mô hình quản lý rác thải nhựa hiệu quả, nhằm ngăn chặn nhựa thải xâm nhập vào các hệ sinh thái tự nhiên, đặc biệt là sông ngòi và đại dương. Đến nay, mười một địa phương tại Việt Nam đã cam kết tham gia sáng kiến này, bao gồm: thành phố Phú Quốc, Rạch Giá (tỉnh Kiên Giang), quận Thanh Khê (thành phố Đà Nẵng), thành phố Tuy Hòa (tỉnh Phú Yên), thành phố Tân An (tỉnh Long An), thành phố Huế, huyện A Lưới (tỉnh Thừa Thiên – Huế), thành phố Hà Tĩnh (tỉnh Hà Tĩnh), huyện Côn Đảo (tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu), thành phố Đồng Hới (tỉnh Quảng Bình) và Cù Lao Chàm (tỉnh Quảng Nam). Các địa phương này đang tích cực triển khai các chiến lược giảm thiểu rác thải nhựa và cải thiện hệ thống quản lý chất thải. Dự án đánh dấu một bước tiến quan trọng trong hành trình hướng tới mục tiêu giảm thiểu ô nhiễm nhựa và xây dựng một môi trường đô thị bền vững hơn tại Việt Nam.¹²

Quan hệ đối tác công tư (PPP)

Quan hệ đối tác công tư đã đóng vai trò quan trọng trong việc cải thiện cơ sở hạ tầng quản lý chất thải. Ví dụ, một số nhà máy chuyển đổi chất thải thành năng lượng (WtE) đã được thành lập thông qua sự hợp tác giữa chính phủ và các công ty tư nhân. Các nhà máy này chuyển đổi chất thải thành năng lượng, giảm việc sử dụng bãi chôn lấp và cung cấp nguồn năng lượng bền vững.

Nhà máy xử lý rác thải tại xã Phú Sơn, thị xã Hương Thủy, cách thành phố Huế 22 km đang được Công ty Môi trường Everbright (Trung Quốc) xây dựng với kinh phí 1.700 tỷ đồng (69,1 triệu đô la Mỹ). Ảnh: VNExpress

Sáng kiến dựa vào cộng đồng

Các sáng kiến dựa vào cộng đồng cũng góp phần vào thành công của quản lý chất thải. Các tổ chức phi chính phủ và tổ chức địa phương đóng vai trò quan trọng trong việc thực hiện các chiến dịch nâng cao nhận thức, các đợt dọn dẹp và các chương trình tái chế. Những nỗ lực này nhằm chỉ dẫn công chúng về tầm quan trọng của quản lý chất thải và khuyến khích sự tham gia tích cực vào việc giảm thiểu và tái chế chất thải.

Các mô hình kinh tế tuần hoàn

Một số doanh nghiệp tại Việt Nam đang áp dụng các mô hình kinh tế tuần hoàn, chẳng hạn như thu gom và tái chế chai nhựa đã qua sử dụng thành các sản phẩm mới như quần áo và vật liệu xây dựng. Những sáng kiến này không chỉ giảm thiểu rác thải nhựa mà còn tạo ra các cơ hội kinh tế và thúc đẩy các hoạt động bền vững.¹³

Thách thức và hướng đi trong tương lai

Định hướng tương lai

Để giải quyết những thách thức hiện tại và nâng cao hiệu quả quản lý chất thải, Việt Nam nên xem xét một số định hướng chiến lược trong tương lai:

• Đầu tư vào cơ sở hạ tầng: Mở rộng và hiện đại hóa cơ sở hạ tầng quản lý chất thải, bao gồm các cơ sở tái chế và nhà máy chuyển đổi rác thải thành năng lượng (WtE), là yếu tố quan trọng. Hợp tác công tư có thể đóng vai trò then chốt trong việc thu hút đầu tư và khai thác chuyên môn.¹⁴
• Thúc đẩy nền kinh tế tuần hoàn: Áp dụng các nguyên tắc của nền kinh tế tuần hoàn có thể giúp giảm thiểu rác thải và tối ưu hóa sử dụng tài nguyên. Việc khuyến khích doanh nghiệp thực hiện các hoạt động bền vững và thiết kế sản phẩm thân thiện với môi trường là điều cốt yếu.¹⁵
• Nâng cao giáo dục và truyền thông: Các chương trình giáo dục và tiếp cận cộng đồng toàn diện có thể nâng cao nhận thức của công chúng về quản lý chất thải. Trường học, cộng đồng và các chiến dịch truyền thông đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy những hành vi xử lý rác thải có trách nhiệm.¹⁶
• Củng cố chính sách và quy định: Liên tục cập nhật và thực thi chặt chẽ các chính sách, quy định về quản lý chất thải là điều cần thiết. Tích hợp chính sách trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất (EPR) và các phương pháp tiếp cận sáng tạo khác sẽ thúc đẩy sự tuân thủ và phát triển bền vững.
• ¹⁷
• Tận dụng công nghệ: Ứng dụng các công nghệ tiên tiến, như chuyển đổi rác thải thành năng lượng và hệ thống giám sát chất thải kỹ thuật số, có thể tối ưu hóa hiệu quả quản lý chất thải và giảm thiểu tác động môi trường.¹⁸

Hệ thống quản lý chất thải của Việt Nam đang ở ngã rẽ quan trọng, đối mặt với nhiều thách thức nhưng cũng đồng thời mở ra những cơ hội lớn để cải thiện. Thông qua việc áp dụng cách tiếp cận toàn diện, có sự tham gia của chính phủ, doanh nghiệp và công chúng, Việt Nam có thể xây dựng được một hệ thống quản lý chất thải bền vững. Đầu tư vào cơ sở hạ tầng, áp dụng các nguyên tắc kinh tế tuần hoàn, nâng cao nhận thức công chúng và tăng cường thực thi quy định sẽ mở ra một tương lai sạch hơn, lành mạnh hơn và bền vững hơn. Bằng nỗ lực hợp tác và các giải pháp sáng tạo, Việt Nam không chỉ có thể quản lý rác thải hiệu quả mà còn đóng góp quan trọng vào sự bền vững của môi trường toàn cầu.